Εργατικές κολεκτίβες, κοινωνική αυτοδιαχείριση και αλληλέγγυα οικονομία
Η σημερινή οικονομία
Μέσα στην κοινωνία που δομικά προωθεί τον ανταγωνισμό, την ανισότητα, τον αποκλεισμό, την απομόνωση, την υποταγή, έχουμε συνηθίσει τόσο πολύ και σχεδόν αποδεχτεί την ιδέα ότι ο μόνος τρόπος για να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας είναι μέσω της μισθωτής εργασίας (ή την εκμετάλλευσή της) και την αγορά εμπορευμάτων. Έχουμε συνηθίσει να υπακούμε νόμους έξω από τον έλεγχό μας (το αόρατο χέρι), ενώ σχεδόν δεν μπορούμε να αντιληφθούμε το προϊόν της εργασίας μας και τη χρησιμότητά του σε μια αλυσίδα παραγωγής που υπακούει μόνο στις ανάγκες του αφεντικού και του διευθυντή, όπου οι (κυρίως ανισότιμες) σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων χάνονται πίσω από τις σχέσεις μεταξύ πραγμάτων ανταλλάξιμων στην αγορά, που μας είναι δύσκολο πολλές φορές να φανταστούμε και να δημιουργήσουμε άλλους αλληλέγγυους τρόπους οργάνωσης της οικονομικής ζωής. Και είναι αυτό το πλέγμα των κοινωνικών σχέσεων, στο οποίο συναινούμε και το ενδυναμώνουμε σαν πελάτες (Nestle) και σαν εκμεταλλευόμενοι (επισφαλείς εργάτες σε σουπερμάρκετ), όσο δεν αναπτύσσουμε άλλες δομές / θεσμούς.
Ο καπιταλισμός με μια συνεχής προσπάθεια πλήρους αποικιοποίησης του κοινωνικού πεδίου κατορθώνει να παραμένει ανέπαφος ενσωματώνοντας αντιστάσεις και πολλές φορές να φαίνεται ανίκητος, όχι μόνο λόγω απάθειας ή λάθους αντίληψης, αλλά και λόγω δικιάς μας εξάρτησης και προσκόλλησης. Γίνεται έτσι καθαρό, το πως θα απαλλαγούμε από αυτή τη συνθήκη. Πρέπει να αντιστρέψουμε αυτή τη διαδικασία.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε συνεχώς την εμφάνιση ποικίλων μορφών λαϊκής οικονομίας για τη δημιουργία κάποιου εισοδήματος, ως μιας “άμυνας” στα πλαίσια της κυρίαρχης οικονομίας, καθώς και την εμφάνιση ποικίλων μορφών αλληλέγγυας οικονομίας, ως μιας νέας πρότασης οργάνωσης της οικονομίας στα πλαίσια του κοινωνικού μετασχηματισμού. Μιας πρότασης που δεν περιορίζεται σε ζητήματα ανισοτήτων, αλλά και ιστορικών προκλήσεων, όπως οι πολλαπλές/ αλληλοσυνδεόμενες κρίσεις (κλιματικές αλλαγές, ενεργειακή, επισιτιστική κρίση, κρίση βιοποικιλότητας) που προκαλεί η παγκοσμιοποίηση του καπιταλισμού με την εξάπλωση της κουλτούρας της ανάπτυξης, του ατομισμού και του καταναλωτισμού.
Σχετικά με τα βίντεο και τα παραδείγματα που αναφέρονται παρακάτω, η αναφορά δε γίνεται για να εκθειάσει αυτά τα εγχειρήματα (video: Democracy in the Workplace, www.offcentervideo.com/video_info_C_01.htm), αλλά για να δώσει αφορμή για διάλογο. Μας παρουσιάζουν μερικές εργατικές κολεκτίβες στο Σαν Φρανσίσκο των ΗΠΑ και την ανακτημένη επιχείρηση FaSinPat, πρώην Ζανόν, στην Αργεντινή. Οι επιχειρήσεις αυτές μοιάζουν στον τρόπο που ασκείται ο εργατικός έλεγχος και στον γενικότερο πολιτικό προσανατολισμό, έχουν όμως δύο σημαντικές διαφορές. Δραστηριοποιούνται σε ένα εντελώς διαφορετικό πολιτισμικό και πολιτικό περιβάλλον και οι μεν ξεκινάνε από το μηδέν, ενώ οι δε λειτουργούν σε ένα τελείως επισφαλές περιβάλλον.
Πρόκειται για εγχειρήματα που μας θυμίζουν ότι το να δημιουργείς αυτόνομα εγχειρήματα, υπό τις παρούσες συνθήκες, για όσο σου επιτρέπεται και μπορείς να κατακτήσεις, μπορεί να αποτελεί εφαρμογή στην πράξη και στο σήμερα της πρότασής σου για ένα διαφορετικό, αυτόνομο κόσμο, ή μια απομονωμένη, αυτοϊκανοποιούμενη νησίδα, ακίνδυνη και εύκολα αφομοιώσιμη από την εξουσία και ότι αυτό εξαρτάται, από το κατά πόσο ένα τέτοιο εγχείρημα επιδιώκει τη διάχυσή του στην κοινωνία, και από το εάν αποδέχεται μια ανακωχή με το σύστημα ή ακόμη και εάν βολεύεται μ’ αυτήν.
Τι είναι όμως οι εργατικές κολεκτίβες;
Εργατικές κολεκτίβες είναι οι επιχειρήσεις, όπου οι ίδιοι οι εργαζόμενοι διευθύνουν απ΄ ευθείας τα μέσα και την επιχειρηματική πολιτική της επιχείρησης, την παραγωγική διαδικασία και τα οφέλη της εργασίας τους. Στις επιχειρήσεις αυτές, η διανομή του παραγόμενου «πλούτου» γίνεται ανάλογα με την εργασία που προσφέρει ο καθένας. Άλλωστε, η ιδιοκτησία του κεφαλαίου και των μέσων παραγωγής τους ανήκει ή την έχουν ανακτήσει, απελευθερώνοντας μερικώς την εργασία από την ταξική της υπόσταση και μετασχηματίζοντάς την σε μια όλο και περισσότερο ελεύθερη δραστηριότητα του ατόμου.
Στον ωκεανό του καπιταλισμού όμως νησίδες ελευθερίας δεν ευδοκιμούν έτσι εύκολα. Οι περιορισμοί και τα προβλήματα των επιχειρήσεων είναι αρκετά. Το μεγαλύτερο εμπόδιο είναι ίσως αυτό του ανταγωνισμού στα πλαίσια μιας αγοράς. Οι εργαζόμενοι κατόρθωσαν να απαλλαγούν από τα αφεντικά και τους διευθυντές, είναι όμως υποχρεωμένοι να ανταγωνίζονται με άλλες επιχειρήσεις, να ακολουθούν ως ένα βαθμό τη λογική της αγοράς, να πουλάνε τα προϊόντα τους και να αγοράζουν τις αναγκαίες πρώτες ύλες σε ένα περιβάλλον που ξεπερνάει τις δικές τους δυνατότητες ελέγχου. Στην περίπτωση των ανακτημένων επιχειρήσεων αυτό μπορεί να σημαίνει πολύ χαμηλά μεροκάματα, πίεση και αβεβαιότητα.
Τέλος, αν δε μας αρκεί να έχουμε εναλλακτικά καφέ και συναυλιάδικα,, ποιοτικούς κινηματογράφους και φθηνά εστιατόρια που αργά ή γρήγορα θα απορροφηθούν από τον ωκεανό, τα εγχειρήματα αυτά θα πρέπει να μη λειτουργούν αποκομμένα και να εντάσσονται σε ένα συνολικότερο σχέδιο αγώνα δίνοντας προοπτική και όραμα στους ανθρώπους για μια διαφορετική κοινωνία.
Οι εργατικές κολεκτίβες ως ένας νέος πυρήνας οργάνωσης του κοινωνικού πράττειν
Για εμάς, η κοινωνική αυτοδιαχείριση (και όχι απλά η εργατική) και δεν αναφερόμαστε στον κοοπερατιβισμό, στηρίζεται στην ιδέα της ρήξης, αποτελεί ριζοσπαστική διαδικασία κοινωνικού μετασχηματισμού και προϋποθέτει αλλαγές πραγματοποιούμενες από κάτω, που δίνουν τις εμπειρίες της ενότητας και του κοινού αγώνα και οι οποίες, σε τελευταία ανάλυση, θα στηρίξουν μια νέα οργάνωση της παραγωγής. Υπό αυτό το πρίσμα, οι εργατικές κολεκτίβες για μας αποτελούν όχι μόνο μια αμυντική κίνηση απέναντι στην εκμετάλλευση από τα αφεντικά, αλλά και ένα πείραμα – μια απόπειρα υπέρβασης της καπιταλιστικής και της εμπορευματικής σχέσης, οικοδομώντας μια νέα κοινωνία/ κοινότητα ενάντια στην παλιά, ξεπερνώντας τον αστικό διαχωρισμό μεταξύ οικονομικού και πολιτικού. Όπου η μισθωτή σκλαβιά, η παραγωγή για την αγορά και η αλλοτρίωση θα αποτελούν παρελθόν. Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο όμως απαιτείται σκληρή δουλειά και συλλογικός αγώνας μέσα και έξω από το χώρο εργασίας, ένα πλατύ κοινωνικό κίνημα. Μια «επανάσταση της καθημερινής ζωής» για τους καθημερινούς ανθρώπους (και όχι μόνο για ήρωες/ ασκητές) που δεν αρκούνται στην γκρίνια και την καταγγελία, αλλά παίρνουν τις ζωές στα χέρια τους διεκδικώντας τη συλλογική και ατομική τους αυτονομία.
Το κίνημα της αλληλέγγυας οικονομίας
Η αλληλέγγυα οικονομία σε γενικές γραμμές αναφέρεται στη μορφή οικονομικής συνεργασίας που ξεκινάει από τα κάτω συνδέοντας οριζόντια διάφορες τοπικές εναλλακτικές σε ένα ορατό, δημιουργικό δίκτυο αντίστασης στην οικονομία της αγοράς. Πρόκειται ουσιαστικά για έναν αγώνα που προήλθε από τη δημιουργικότητα των ίδιων των ανθρώπων (όχι από διανοούμενους και ιδεολογίες) και μπορεί να αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθμό ώστε να αντικαταστήσει τις κυρίαρχες δομές με πιο ανθρώπινες. Είναι δηλαδή μία διαδικασία αλλαγής στην πράξη και στο σήμερα της οικονομικής δραστηριότητας (με τις αντιφάσεις που αυτό συνεπάγεται) και όχι κάποιο ολοκληρωμένο σχέδιο οικονομικής οργάνωσης, για την ορθότητα του οποίου οι άνθρωποι πρέπει να πειστούν (ή ακόμα χειρότερα να αναγκαστούν) και να το ακολουθήσουν. Είναι ένας νέος δρόμος που δημιουργείται καθώς οι άνθρωποι πορεύονται προς μία νέα κατεύθυνση ρωτώντας. Η αλληλέγγυα οικονομία αγκαλιάζει όλες τις δραστηριότητες παραγωγής, διανομής και κατανάλωσης που συμβάλλουν στην «εκδημοκράτηση» της οικονομίας τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Παίρνει διάφορες μορφές και παρουσιάζει μεγάλες ιδιαιτερότητες ανάλογα με τις συνθήκες στις οποίες λαμβάνει χώρα.
Αυτό που έχει σημασία στην αλληλέγγυα οικονομία, είναι η δημιουργία ικανοποιητικών οικονομικών συνθηκών για όλους τους ανθρώπους. Αυτό σημαίνει τη διασφάλιση των ατομικών και συλλογικών ελευθεριών, τη δημιουργία θέσεων εργασίας και εισοδήματος, την κατάργηση κάθε μορφής εκμετάλλευσης, κυριαρχίας και αποκλεισμού, την προστασία των οικοσυστημάτων καθώς και την προώθηση μιας βιώσιμης ανάπτυξης.
Το δίκτυο αυτό αρχικά ξεπήδησε από επιτυχημένες πρακτικές δημιουργίας θέσεων εργασίας και εισοδήματος, δίκαιου εμπορίου, ηθικής κατανάλωσης, αλληλέγγυας πίστωσης και τη διάχυση βιώσιμων παραγωγικών τεχνολογιών. Οι προσπάθειες αυτές, όμως, ήταν απομονωμένες. Σίγα σιγά παρατηρούμε την ανάδυση συνεργατικών δικτύων, που ενσωματώνουν αυτές τις ποικιλόμορφες πρακτικές με στρατηγικές που αυξάνουν τη συνολική δυναμική του κινήματος.
Η στρατηγική του κινήματος της αλληλέγγυας οικονομίας καλεί στην αφαίρεση χρόνου, ενέργειας, πόρων από τον καπιταλιστικό πολιτισμό και την αξιοποίησή τους για το χτίσιμο ενός καινούριου πολιτισμού, ενός νέου ήθους. Η στρατηγική αυτή ξεκάθαρα αναγνωρίζει ότι ο εχθρός είναι ο καπιταλισμός και στοχεύει στο «ξεκοίλιασμά» του αντικαθιστώντας τον με κάτι που επιθυμούμε. Από την αυτονόμηση της οικονομίας στην οικονομία της αυτονομίας.
Αυτή η επιλογή απαιτεί στράτευση και καθιστά μια ξεκάθαρη επίθεση στο υπάρχον σύστημα. Οπότε οι καπιταλιστικές δομές και σχέσεις δεν κατακτώνται, απορρίπτονται. Σταματάμε να συμμετέχουμε σε δραστηριότητες που υποστηρίζουν την καπιταλιστική τάξη και συμμετέχουμε σε δραστηριότητες που δημιουργούν έναν νέο κόσμο, αμφισβητώντας τον παλιό. Δημιουργούμε νέες μορφές κοινωνικής οργάνωσης πλάι στις καπιταλιστικές και στη συνέχεια συνεχίζουμε να τις ενισχύουμε κάνοντας ταυτόχρονα ότι μπορούμε για να απαλλαγούμε από τις καπιταλιστικές σχέσεις. Σημαίνει ότι ξεκινάμε να παίρνουμε την πρωτοβουλία οικοδόμησης της ζωής που θέλουμε και μετά δίνουμε μάχη για την υπεράσπισή της από τις επιθέσεις της κυριαρχίας. Θα πρέπει να είμαστε όμως σίγουροι ότι αυτή η στάση μας θα μας εμπλέξει σε μεγάλους αγώνες. Δε θα καταφέρουμε ποτέ να οικοδομήσουμε μια ζωή με ελευθερία χωρίς να αντιμετωπίσουμε τους κυρίαρχους. Είμαστε μπλεγμένοι στον κοινωνικό πόλεμο και αυτή η κατάσταση θέτει όρια στο τι μπορούμε να κάνουμε/ πετύχουμε. Η ειρήνη μπορεί να επιτευχθεί μόνο μετά την καταστροφή του καπιταλισμού.
Η συζήτηση για τη θέση εργασίας σε εγχειρήματα αλληλέγγυας οικονομίας
Είναι σαφές ότι πρέπει να απαλλαγούμε από την αγορά εργασίας και τον τρόπο ζωής που βασίζεται σε αυτή. Δεν μπορούμε όμως, να αρνηθούμε με ένα άλμα της φαντασίας, ότι η αλληλέγγυα οικονομία μπορεί ή πρέπει να επεκταθεί σε μεγάλη κλίμακα στο σημερινό περιβάλλον χωρίς εγχρήματες σχέσεις και χωρίς την παραγωγή και διανομή χρηματικού εισοδήματος. Η επέκταση με τη χρήση εγχρήματων ανταλλαγών μπορεί να επιτευχθεί χωρίς να χρειαστεί να απεμπολιστούν οι βασικές αρχές της (αντιεμπορευματικές/ αποφετιχοποιημένες σχέσεις, αυτονομία, συλλογική δράση), αμφισβητώντας έτσι έμπρακτα το μονόπλευρο δικαίωμα ορισμού της κατανομής του εισοδήματος από την πλευρά του κράτους και των αφεντικών.
Η εργασία είναι βασικό σημείο της οικονομίας και γενικότερα της κοινωνίας. Εργασία κατά μια έννοια υπάρχει και στα πλαίσια της αλληλέγγυας οικονομίας και πρέπει να μελετήσουμε τρόπους όπου η έμμισθη εργασία δεν είναι «αμαρτία». Άλλωστε, με το να απολογούμαστε στην ηθική τάξη του κυρίαρχου (που υπάρχει και στα μυαλά μας), επειδή θέλουμε να πάρουμε τη διανομή του εισοδήματος στα χέρια μας, δεν οδηγούμαστε κάπου. Το ερώτημα είναι με ποιους όρους και γιατί θα υπάρξει αυτή η θέση εργασίας; Θα δημιουργεί ειδικούς, θα διαχωρίζει τους συμμετέχοντες, θα εξασφαλίζει κάποιον, θα είναι ανακλητή, περιοδική, πόσο θα πληρώνεται, τι θα προσφέρει…; Πώς γίνεται να συνυπάρχουν έμμισθη και εθελοντική εργασία; Πώς θα ενισχυθεί το κίνημα ευρύτερα;
Ποια είναι τα βασικά πλεονεκτήματα της εργασίας σε μια εργατική κολεκτίβα στα πλαίσια της αλληλέγγυας οικονομίας;
Η εργασία σε μία εργατική κολεκτίβα στα πλαίσια της αλληλέγγυας οικονομίας είναι κατά βάση μια περισσότερο ελεύθερη δραστηριότητα που μπορεί να πλησιάζει το παιχνίδι, μιας και το περιεχόμενο και η μορφή της είναι προϊόν συναπόφασης. Ακόμα σου δίνει μια ευχαρίστηση σε σχέση με την ανία του να δουλεύεις για το αφεντικό και μια αίσθηση εμπλοκής για μια θετική κοινωνική αλλαγή. Σημαίνει αυξημένη συμμετοχή και αυτοοργάνωση, σημαίνει απολαβές ανάλογες με τη δουλειά και όχι σύμφωνα με τις “δυνατότητες” του αφεντικού, συνεργασία μέσα (μεταξύ συναδέλφων) και έξω από το χώρο δουλειάς (με το κοινωνικό περιβάλλον) και τέλος απεύθυνση σε χρήστες προϊόντων και όχι πελάτες που έχουν πάντα δίκιο.
Παρουσίαση των υπό εργατικό έλεγχο επιχειρήσεων στο Σαν Φρανσίσκο που παρουσιάζονται στο βίντεο «Δημοκρατία στον εργασιακό χώρο»
Πρόκειται για επιχειρήσεις (συνεταιρισμούς) όπου η ιδιοκτησία ανήκει στους εργαζομένους τους και μόνο, όλοι/ες πληρώνονται το ίδιο ποσό την ώρα (έτσι πάει στην Αμερική, με την ώρα) και τα πάντα αποφασίζονται με τη συμμετοχή όλων των εργαζομένων. Το μοντέλο οργάνωσης διαφέρει ανάλογα την επιχείρηση (σε άλλες υπάρχουν εντελώς αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες, σε άλλες (πιο μεγάλες) υπάρχουν και αντιπροσωπευτικές δομές – εκλεγμένα Δ.Σ. ή επιτροπές), αλλά η λογική της άμεσης συμμετοχής παραμένει η ίδια. Συμμετέχουν ενεργά στο “προοδευτικό” κοινωνικό κίνημα των Η.Π.Α. Το “προοδευτικό” δεν έχει την ΠΑΣΟΚικη έννοια που καταλαβαίνουμε εδώ, αλλά πολύ πιο ριζοσπαστικό και προωθημένο περιεχόμενο στις ΗΠΑ.
Τέτοιες επιχειρήσεις υπάρχουν σε όλες τις Η.Π.Α. (ο αριθμός του κυμαίνεται περί τις 300-400). Σε εθνικό επίπεδο συντονίζονται μεταξύ τους σε διάφορα δίκτυα, σημαντικότερο των οποίων είναι η US Federation of Worker Cooperatives. H μεγαλύτερη, όμως, πυκνότητα, δυναμική και πολιτικοποίησή παρατηρείται σαφώς στο Σαν Φρανσίσκο, λόγω της σημαντικής ιστορίας (αλλά και παρόντος) της πόλης σε προοδευτικά κοινωνικά κινήματα. Οι παλιότερες από τις επιχειρήσεις αυτές έρχονται από τη δεκαετία του ’70, όπου στο έντονα πολιτικοποιημένο Σαν Φρανσίσκο ξεκίνησαν πολλές προσπάθειες αυτοδιαχειριζόμενων επιχειρήσεων. Μετά από μια περίοδο παρακμής και έντονης εσωτερικής διαμάχης, στις αρχές της δεκαετίας του ’80, επέζησαν λίγες, οι οποίες όμως “κράτησαν” την ιδέα και την πρακτική, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί με τα χρόνια μια νέα δυναμική. Στην ταινία θα δούμε την Cheese Board Collective, την Rainbow Grocery και την InkWorks Press Collective.
Cheese Board Collective: Η παλιότερη υπό εργατικό έλεγχο επιχείρηση στο Σ.Φρανσίσκο, από το 1967. Αποτελείται από δύο τμήματα, ένα φούρνο (ή κάτι τέτοιο, πουλάνε χειροποίητα και μη τυριά, γλυκά, ψωμάκια κλπ.) και μια πιτσαρία. Είναι συνολικά πάνω από 40 εργαζόμενοι, αποφασίζουν με συναίνεση για τα πάντα, εναλλάσσονται σε όλες τις δουλειές, παίρνουν όλοι/ες τον ίδιο μισθό (το απίστευτο 25$ την ώρα!), δωρίζουν ποσοστό των κερδών τους σε κοινωνικές δραστηριότητες, κλείνουν την Πρωτομαγιά ή στα μεγάλα αντιπολεμικά συλλαλητήρια. Η επιτυχία του Cheese Board είναι τόσο μεγάλη, που γύρω του έχουν ανοίξει πολλές άλλες επιχειρήσεις, και η περιοχή έχει ονομαστεί “Gourmet Gheto”.! Το 1997 αποφάσισαν να διαδώσουν την πρακτική τους και τη φιλοσοφία τους, προσφέροντας χρηματοδότηση, εκπαίδευση και συνταγές σε άλλους εργαζόμενους ώστε να ξεκινήσουν δικές τους αυτοδιαχειριζόμενες επιχειρήσεις. Έτσι έχουν δημιουργηθεί άλλοι τρεις φούρνοι στην ευρύτερη περιοχή του Σ.Φρανσίσκο, με το κοινό όνομα Arizmendi. Οι νέες επιχειρήσεις δεν έχουν τόσο μεγάλη απήχηση, αλλά τα πάνε μια χαρά. Και οι 4 επιχειρήσεις μαζί σχηματίζουν μια ένωση. Το Cheese Board θεωρείται το έμβλημα του κινήματος των υπό εργατικό έλεγχο επιχειρήσεων.
Rainbow Grocery: Πολυκατάστημα υπό εργατικό έλεγχο, με περισσότερους από 200 εργαζομένους. Ιστορία πάνω από 30 χρόνων, ιδρύθηκε το 1975 μέσα στο γενικότερο κλίμα αυτοδιαχείρισης της τροφής που επικρατούσε στο κίνημα του Σ.Φρανσίσκο. Πουλάει κυρίως τρόφιμα, με έμφαση στα βιολογικά τοπικών παραγωγών, έχει ειδικό τμήμα δίκαιου εμπορίου, φυσικών καλλυντικών κλπ. Το 2000 αποφάσισαν να κάνουν αυστηρούς ελέγχους ώστε να μην καταλήξουν στα ράφια τους μεταλλαγμένα τρόφιμα. Ανακυκλώνουν τα πάντα, και καλλιεργούν έναν μικρό κήπο με το λίπασμα που παράγουν από τα απόβλητα. Η οργανωτική τους δομή είναι μικτή, έχουν εκλεγμένο διοικητικό συμβούλιο και επιτροπές, αλλά πραγματοποιούνται τακτικά γενικές και τμηματικές συνελεύσεις όλων των εργαζομένων.
InkWorks Press Collective: τυπογραφική κολεκτίβα από το 1974. Στόχος του είναι η παροχή υψηλής ποιότητας εκτυπώσεων για την προοδευτική κοινότητα σε χαμηλό κόστος και σεβασμό προς το περιβάλλον, αλλά και σε μη κερδοσκοπικές, κοινωνικά υπεύθυνες επιχειρήσεις. Γρήγορα έφτασε να αποτελείται από 20 άτομα που δουλεύουν σε επιτροπές για να αντιμετωπίσουν τα ποικίλα ζητήματα με ένα δημοκρατικό τρόπο.
Τα παραδείγματα αυτά είναι μερικά από τις δεκάδες τέτοιες επιχειρήσεις που υπάρχουν στο Σαν Φρανσίσκο. Υπάρχουν επίσης ξυλουργεία, βιβλιοπωλεία, ποδηλατάδικα, στήσιμο ιστοσελίδων…ακόμα και ένα sex shop!
Οι περισσότερες από τις επιχειρήσεις αυτές συντονίζονται στο δίκτυο ΝοBAWC (Network of Bay Area Workers Cooperatives – www.nobawc.org). Στα αγγλικά προφέρεται ακριβώς όπως το “Νο Βοss”, δηλαδή “Χωρίς Αφεντικό”. Στην ιστοσελίδα τους υπάρχει λίστα των επιχειρήσεων που συμμετέχουν στο δίκτυο και άλλο υλικό, όπως μια πολύ έξυπνη επιχειρηματολογία, του γιατί πρέπει να στηρίζονται οι υπό εργατικό έλεγχο επιχειρήσεις. Γενικά προπαγανδίζουν ενεργητικά την ιδέα των αυτοδιαχειριζόμενων επιχειρήσεων, προσπαθώντας να πείσουν και να στηρίξουν και άλλους εργάτες να φτιάξουν καινούργιες.
Στις αρχές Σεπτέμβρη, πραγματοποίησαν το δεύτερο συνέδριο αυτοδιαχειριζόμενων επιχειρήσεων του Σαν Φρανσίσκο, το οποίο λένε ότι είχε μεγάλη επιτυχία. Υπήρχαν πολλά εκπαιδευτικά σεμινάρια, παρουσιάσεις σε νέο κόσμο που σκέφτεται να φτιάξει αντίστοιχες κοοπερατίβες, και βόλτες με ποδήλατα στις αυτοδιαχειριζόμενες επιχειρήσεις της περιοχής.
Οι βασικοί λόγοι που φαίνεται ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα η φάση με τις αυτοδιαχειριζόμενες επιχειρήσεις στο Σ.Φρανσίσκο, είναι ότι α) βοηθάνε η μία την άλλη, σχηματίζουν δηλαδή ένα δίκτυο, ή μια κοινότητα, β) “προπαγανδίζουν” ανοιχτά στην κοινωνία αυτό που κάνουν σαν πρόταση. Με λίγα λόγια, προσπαθούν να πείσουν και άλλους εργαζόμενους να το κάνουν, ενώ παράλληλα ρητά τάσσονται στο πλευρό του “προοδευτικού” κινήματος.
Αναδημοσίευση από http://www.synapeiro.gr/gr/index.php?option=com_content&task=view&id=26&Itemid=42
Ένα μικρό σχόλιο
Πολύ ενδιαφέρον κείμενο για ένα θέμα που θέλοντας ή μη θα μας απασχολήσει τόσο πολιτικά όσο και ως ζήτημα επιβίωσης έχοντας ως δεδομένο ότι η πραγματική ανεργία καλπάζει πάνω από το 25%, το 1/4 δηλαδή της εργατικής τάξης πετιέται έξω από την εργασία.
Όπως επισημαίνεται στο κείμενο ο κίνδυνος να καταλήξει μια συνεργατική επιχείρηση ή μια κολεκτίβα σε “νησίδα” αφομοιωμένη από τον καπιταλισμό, είναι πραγματικός. Το άλλο σκέλος που προκρίνει ο συντάκτης του άρθρου όμως φαντάζει σαν ευχολόγιο στο βαθμό που η πρότασή μας για αυτά τα εγχειρήματα και κυρίως η διαλεκτική τους σύνδεση με το συνολικότερο αγώνα ενάντια στο κράτος και στον καπιταλισμό παραμένει ασαφής. Όσον αφορά αυτό ο συντάκτης εισάγει δύο κριτήρια, πρώτον “το κατά πόσο ένα τέτοιο εγχείρημα επιδιώκει τη διάχυσή του στην κοινωνία” και δεύτερον “εάν αποδέχεται μια ανακωχή με το σύστημα ή ακόμη και εάν βολεύεται μ’ αυτήν”
Καταρχάς θα πρέπει να επισημανθεί ότι σε αντίθεση με αυτό που γράφεται στην αρχή του άρθρου (ότι συναινούμε και ενδυναμώνουμε το πλέγμα των κοινωνικών σχέσεων του καπιταλισμού) ο καπιταλισμός κι η εξουσία περισσότερο μας επιβάλουν να ζούμε έτσι όπως ζούμε και η όποια κοινωνική συναίνεση σίγουρα δεν αποσπάται μετά από ελεύθερη συζήτηση μεταξύ κυρίαρχων και κυριαρχούμενων. Δηλαδή πρέπει να πάμε παραπέρα από έναν απλό βολονταρισμό και να ανιχνεύσουμε το κατά πόσο οι ζωντανές κοινωνικές δυνάμεις (ο κόσμος της εργασίας δηλαδή) δημιουργούν ή μπορούν δυνητικά να δημιουργήσουν δυναμικές τέτοιες που μέσα σε αυτή τη συγκυρία (σε αυτές τις αντικειμενικές συνθήκες) θα πραγματώσουν όχι μόνο την αυτοδιαχείριση σε κάποιους τόπους εργασίας αλλά τη γενικευμένη κοινωνική αυτοδιεύθυνση. Αν η ανατροπή του καπιταλισμού ήταν θέμα βούλησης, θα είχε επιτευχθεί πολλά χρόνια πριν, σε εποχές που πάρα μα πάρα πολλοί το ήθελαν. Δυστυχώς όμως δε φτάνει μόνο η βούληση.
Τίθεται έτσι το ερώτημα αν τα συνεργατικά εγχειρήματα και οι κολεκτίβες εργασίας μπορούν να προσφέρουν σε αυτή την κατεύθυνση και υπό ποιους όρους. Τί σημαίνει λοιπόν να μην κάνεις “ανακωχή με το σύστημα”; Πρώτα απ’ όλα στην εσωτερική λειτουργία σημαίνει α) οι αποφάσεις να παίρνονται αμεσοδημοκρατικά, β) να μην υπάρχει ούτε ένας μισθωτός εργαζόμενος αλλά να λειτουργούν με συλλογική ιδιοκτησία (όχι μετοχές), γ) να υπάρχει ένα “ταβάνι” στο μισθό, να μην υπερβαίνουν σε πολλαπλάσιο βαθμό οι αμοιβές, τους μισθούς που παίρνουν οι υπόλοιποι εργαζόμενοι και να αποδίδουν μέρος των κερδών τους σε .
Πέρα από την εσωτερική λειτουργία τους όμως πολύ σημαντική είναι η “διάχυση στην κοινωνία”. Εδώ είναι που πρέπει να γίνουμε ακόμη πιο σαφείς καθώς μια απλή επίκληση στην “κοινωνία” δεν αρκεί. Η προτροπή “μαζευτείτε κάποιοι, βάλτε κάποια λεφτά κι ανοίξτε μια συνεργατική επιχείρηση” μοιάζει σαν ανέκδοτο όταν απευθύνεται σε ανθρώπους που έχουν τσακιστεί από την ανεργία. Μια μορφή ανοίγματος λοιπόν είναι οι ήδη υπάρχουσες συνεργατικές επιχειρήσεις να δημιουργήσουν ένα ταμείο αλληλεγγύης που να ενισχύει νέες προσπάθειες. Και αυτό όμως δεν είναι αρκετό όταν έχουμε να κάνουμε με μια βαριά βιομηχανία (π.χ. Χαλυβουργία). Ή σε μια άλλη περίπτωση, όπως έλεγα σε ένα σύντροφο πριν κάποιο καιρό “Με τα τραίνα τί θα γίνει; Θα χτίσουμε καινούργιες δικές μας γραμμές;”. Βλέπουμε ότι είτε επειδή το κεφάλαιο που χρειάζεται για ορισμένους παραγωγικούς τομείς είναι τεράστιο, είτε επειδή πολύ απλά δε μπορούμε να περιμένουμε ότι θα ανταγωνιστούμε τόσο καλά (μέσα σε καπιταλιστικό περιβάλλον -μην το ξεχνάμε) τις καπιταλιστικές επιχειρήσεις μέχρι αυτές να σβήσουν από την ιστορία, τα συνεργατικά και κολεκτιβιστικά εγχειρήματα δεν είναι παρά συμπλήρωμα (απαραίτητο βέβαια) του ενιαίου ταξικού αγώνα για την κοινωνική απελευθέρωση. Απαραίτητοι όροι για να συμβεί αυτό είναι αυτά τα εγχειρήματα να αναπτύσσουν το συντονισμό μεταξύ τους (για να αποφευχθεί κι ο σεπαρατισμός) και να είναι οργανικά δεμένα με ένα ενιαίο κίνημα βάσης εργαζομένων και ανέργων (με σωματεία βάσης και συνελεύσεις γειτονιών), κάνοντας πράξη την ταξική αλληλεγγύη. Πέρα από τη δημιουργία τέτοιων εγχειρημάτων όμως ο βασικός στόχος θα πρέπει να είναι η κατάληψη και αυτοδιαχείριση των παραγωγικών μονάδων που ήδη υπάρχουν. Για να επιτευχθεί αυτό είναι απαραίτητο ένα εργατικό κίνημα βάσης παρόν σε κάθε χώρο δουλειάς και σε κάθε γειτονιά. Πρέπει λοιπόν πέρα από τις κολεκτίβες μας να ρίξουμε βάρος και στα σωματεία βάσης.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο είναι αναπόφευκτο να γίνει και μια κριτική στην λεγόμενη “αλληλέγγυα οικονομία”. Τόσο γιατί η ίδια η έννοια της οικονομίας είναι συνυφασμένη με το διαχωρισμένο από την κοινωνία περιεχόμενο που της έχει δώσει ο καπιταλισμός, όσο και γιατί με αυτόν τον όρο διαιωνίζεται η ιδεολογικού τύπου αυταπάτη ότι μπορούμε να απαλλαγούμε από τον καπιταλισμό χωρίς να τον καταστρέψουμε, χωρίς να έρθουμε σε άμεση σύγκρουση μαζί του, απλά δημιουργώντας τις δικές μας δομές. Είναι αυταπάτη επειδή όπως επισημάνθηκε πριν δε μπορείς να ανταγωνιστείς τον καπιταλισμό μόνο με αυτές τις δομές (πέφτοντας πάλι σε έναν οικονομισμό τον οποίο υποτίθεται προσπαθείς να αποφύγεις), και επίσης επειδή αν δημιουργηθεί κάτι τόσο δυνατό που να απειλήσει τον καπιταλισμό αυτός θα το χτυπήσει ανελέητα. Αναπόφευκτα δηλαδή θα έρθει η στιγμή της σύγκρουσης, οι περίοδοι δυαδικής εξουσίας (αν υποθέσουμε ότι μπορεί να δημιουργηθεί αυτή η αντίθεση καπιταλιστικής εξουσίας – εργατικής και κοινωνικής αντιεξουσίας) δεν κρατάνε πολύ και λήγουν με την επικράτηση ή του ενός ή του άλλου. Ή με το θρίαμβο του καπιταλισμού πάνω στις ζωές μας και στην εργασία μας, ή με την καταστροφή του κράτους και του καπιταλισμού και το θρίαμβο της ζωής πάνω στο θάνατο που σπέρνει αυτή η γάγγραινα που τυραννάει τους ανθρώπους και τον πλανήτη κι ακούει στο όνομα καπιταλισμός κι εξουσία. Αυτό το πνεύμα άλλωστε διαπνέει και το συντάκτη του παραπάνω άρθρου.
Συνοψίζοντας λοιπόν οι συνεργατικές και κολεκτιβίστικες δομές που αρχίζουν και δημιουργούνται και στην Ελλάδα, αποτελούν ένα πολύ θετικό, για την επαναστατική διαδικασία, βήμα για τρεις λόγους. Πρώτον γιατί δημιουργούν ένα δίκτυο κοινωνικής προστασίας που απορρίπτει τη φιλανθρωπία αλλά στηρίζεται στην, απαλλαγμένη από τον παρασιτισμό των αφεντικών, εργασία των δρώντων κοινωνικών υποκειμένων. Δεύτερον γιατί δίνει ένα απτό παράδειγμα ότι δε χρειαζόμαστε τα αφεντικά, ότι μπορούμε να αυτοδιαχειριστούμε την εργασία και τη ζωή μας αντιεραρχικά και αλληλέγγυα. Τρίτον γιατί μπορούν να αποτελέσουν μια πολύτιμη πηγή υλικής βοήθειας αλλά και εμπειριών στο κίνημα. Το άρθρο που παραθέσαμε είναι μια πολύ καλή συμβολή στη συζήτηση που ανοίγει δειλά δειλά. Ας είμαστε τολμηροί λοιπόν, και ας χτίσουμε εκείνες τις εργατικές και κοινωνικές αντιδομές (σωματεία βάσης, συνελεύσεις γειτονιών, συνεργατικά εγχειρήματα, κλπ) που θα μας βοηθήσουν να έρθουμε σε ρήξη με το καπιταλιστικό υπάρχον και να πετύχουμε τη γενικευμένη κοινωνική αυτοδιεύθυνση, την αυτοδιεύθυνση δηλαδή των ζωών μας, που τις έχει απαλλοτριώσει το κράτος και ο καπιταλισμός.
Άγγελος Ασλανίδης
μικρο URL: https://activepropaganda.espivblogs.net/?p=3795
